Ζάλογγο 1803 – Ελευθερία ή Θάνατος

Ο Δεκέμβρης του 1803 ήταν ο μήνας που σημάδεψε και σημαδεύτηκε το Σούλι. Ήταν η χρονιά που ερήμωσε το Σούλι. Πολλοί το εγκατέλειψαν, άλλοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν και άλλοι συνειδητά έμειναν και πέθαναν για τα ιδανικά και την πατρίδα τους. Την 12η Δεκεμβρίου ανήμερα την υπογραφής της συνθήκης με τους Τούρκους, ο καλόγερος Σαμουήλ μαζί με άλλους πέντε Σουλιώτες αντί να παραδώσει το Κούγκι όπως είχε συμφωνηθεί βάζει φωτιά στις πυριτιδαποθήκες και το ανατινάζει. Στις 18 Δεκεμβρίου 1803 μια ομάδα υπό τον Κίτσο Μπότσαρη, πατέρα του Μάρκου Μπότσαρη, κατόρθωσε να διασπάσει τον κλοιό και να διαφύγει με 147 άνδρες στην Πάργα. Όσοι απέμειναν στην μονή Ταξιάρχη Μιχαήλ αιχμαλωτίστηκαν, ενώ μια ομάδα γυναικών με τα παιδιά κατέφυγαν στην άκρη του απότομου γκρεμού με τα λεγόμενα βράχια του Ζαλόγγου. Για να μην πέσουν στα χέρια των Τουρκαλβανών, οι 57-63 γυναίκες (διαφέρουν οι πληροφορίες ως προς τον αριθμό μια μονογραφία της Μονής Ζαλόγγου γράφει 300 Σουλιώτισσες) με τα παιδιά τους έπεσαν στο γκρεμό και αυτοθυσιάστηκαν. Ο αυτόπτης μάρτυρας Τουρκαλβανός αξιωματικός Σουλεϊμάν Αγάς έγραψε: «Οι γυναίκες πιάστηκαν από τα χέρια και άρχισαν ένα χορό, που τα βήματά τους τα κινούσε ένας ασυνήθιστος ηρωϊσμός και η αγωνία του θανάτου τόνιζε το ρυθμό του. Στο τέλος των επωδών, οι γυναίκες βγάζουν μια διαπεραστική μακρόσυρτη κραυγή, που ο αντίλλαλός της σβήνει στο βάθος ενός τρομακτικού γκρεμού, όπου ρίχνονται με όλα τα παιδιά τους». Μαρτυρίες λένε ότι κάποια παιδιά επέζησαν.